Zastanawiając się nad źródłem choroby, każdy chce poznać tę jedną, zasadniczą przyczynę, stworzyć portret typowej anorektyczki. Jednak w przypadku zaburzeń odżywiania czynników wywołujących je jest wiele i są one bardzo złożone. Zastanawiające jest to, co odróżnia odchudzanie będące chęcią pozostania w dobrej kondycji oraz dbałością o własne zdrowie od takiego, które prowadzi prostą drogą do anoreksji? Gdzie jest granica i dlaczego tak trudno ją dostrzec? Dlaczego niektórym osobom brakuje swoistego hamulca, który mówiłby stop w odpowiednim momencie odchudzania? Analizując poszczególne przypadki zachorowań na anoreksję stwierdzono, iż istnieje pewien zespół cech, który sprzyja wystąpieniu tej choroby. Dotyka zarówno uwarunkowań wewnętrznych jak i zewnętrznych, pewne cechy osobowości w połączeniu z niekorzystnie wpływającym otoczeniem może wywołać pojawienie się symptomów anoreksji. Te z kolei stosunkowo łatwo mogą doprowadzić do rozwoju choroby, powodując wręcz śmiertelne zagrożenie.

Istnieje kilka wyznaczników dotyczących charakteru danej osoby oraz jej funkcjonowania w społeczeństwie, mających wpływ na pojawienie się zaburzeń odżywiania. Wśród nich wymienia się np. trudności w nawiązywaniu lub utrzymywaniu kontaktów międzyludzkich, problemy w uzyskaniu autonomii, niezależności, nieprawidłowe relacje rodzinne, skłonności do perfekcjonizmu niemal we wszystkich dziedzinach życia równocześnie, czy też konflikty dotyczące roli płciowej. Może wiązać się z lękiem wobec własnej seksualności, płodności lub wejścia w dorosłość. Osoby chorujące na anoreksję nierzadko charakteryzują się dużą potrzebą osiągnięć, zawyżoną żądzą sukcesów na płaszczyźnie osobistej, w szkole, na studiach czy w pracy. Mają one często problemy z realistyczną percepcją siebie oraz własnego ciała, z zachowaniem rozsądnych granic w kontakcie ze światem zewnętrznym. Sposób, w jaki widzą własną sylwetkę ma wielkie znaczenia dla samopoczucia psychicznego. Choroba dużo łatwiej rozwija się u osób, które stawiają sobie poprzeczkę nierealnie wysoko, jednocześnie przy widocznym braku wiary w siebie oraz własne możliwości. Zwykle mają dużą potrzebę sukcesu i można je uznać za solidne i zdyscyplinowane. Równocześnie dręczy je niepewność, lęk przed niepowodzeniami i nadmierny krytycyzm. Do typowych zachowań osób podatnych na anoreksję można również zaliczyć wyolbrzymianie negatywnych aspektów sytuacji o niepożądanych konsekwencjach. Może to mieć związek na przykład z brakiem umiejętności przyjmowania krytyki. Nie bez znaczenia jest także tzw. „selektywne myślenie”, zwracanie uwagi jedynie na negatywne detale, nie dostrzegając pozytywnych cech. Choroba ta może być niekiedy przejawem autodestrukcyjnych zachowań, sposobem na ukaranie się, albo też wynikać z chęci uwolnienia się od poczucia winy. W niektórych przypadkach może być drastyczną próbą udowodnienia sobie własnych zdolności do panowania nad ciałem, a poprzez nie nad całym życiem. Niezadowolenie z samego siebie przekłada się na obsesyjny autokrytycyzm wobec własnej figury. To z kolei prowadzi do ciągłego myślenia o jedzeniu i strachu przed przybraniem na wadze, a co za tym idzie - ciągłego stosowania diet odchudzających, które z całą pewnością zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń odżywiania. Takiemu zachowaniu towarzyszy przekonanie, iż szczupła sylwetka odgrywa w życiu znaczącą rolę, zapewnia sympatię otoczenia, umacnia pozycję w rodzinie, znacznie ułatwia znalezienie pracy czy partnera. Chore osoby mają zaburzony obraz własnego ciała, często nie zdają sobie sprawy z jego wyniszczenia, mimo tego, że inni dostrzegają ich nieestetyczny, chorobliwy wygląd. Osoby potencjalnie zagrożone wystąpieniem zaburzeń odżywiania są bardziej obsesyjne i neurotyczne niż osoby, które nie mają problemów z jedzeniem. Charakteryzuje je także mniejsza samodzielność, zazwyczaj są one introwertykami. Zaburzenia odżywiania są jak kontrolne światełko sygnalizujące, że w życiu danej osoby dzieje się coś ważnego, co jest bagatelizowane lub pomijane, a na co należałoby zwrócić uwagę. Przypomina, iż stresy i frustracje nie znajdują ujścia na zewnątrz, a kumulują się we wnętrzu powodując zaburzenia emocjonalne, źródło anoreksji.

PUŁAPKA MEDIÓW

Wewnętrzne konflikty emocjonalne oraz nieprawidłowe relacje z najbliższym otoczeniem to tylko jedna strona czynników powodujących chorobę. Inną, również istotną przyczyną wzrostu zachorowań na anoreksję jest kreowany w mediach ideał nienaturalnie szczupłej sylwetki. Takie wyidealizowane obrazy przemawiają do osób szczególnie wrażliwych na akceptację środowiska. Ich dążeniem staje się rzeczywiste osiągnięcie rozmiaru, który na zdjęciu u modelki wywołany był na przykład poprzez retusz. Osoby cierpiące na zaburzenie odżywiania zbyt dosadnie przyswajają kreowane przez przemysł konsumpcyjny wzorce. Próba sprostania im odbywa się kosztem zdrowia, a nawet życia. Media niosą wyraźny przekaz, iż tylko osoby szczupłe mogą być atrakcyjne, mogą osiągnąć sukces zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Z drugiej strony podkreślają fakt, iż czynność jedzenia stanowi źródło przyjemności, zaspokojenie pragnień. Już sama ta sprzeczność powoduje dezorientację. W kobiecej prasie obok rozmaitych „cudownych” diet błyskawicznie przywracających szczupłą sylwetkę prezentowane są przepisy kulinarne i fotografie kalorycznych potraw.

Media w zdecydowanie przerysowany sposób propagują wymóg współczesnej kultury – atrakcyjność fizyczną. Dotyczy to obu płci - kobiet i mężczyzn, aczkolwiek panie częściej ulegają przekonaniu, że ich wygląd jest szczególnie ważny dla osiągnięcia sukcesu życiowego i szczęścia osobistego. Punkt widzenia, w którym wygląd określa los kobiety jest rezultatem sygnałów płynących z mediów, ale w procesie tym bierze także udział rodzina czy środowisko znajomych. Każdy chce wyglądać tak, by podobać się innym, ludzie mający zbyt niską samoocenę często „przeglądają się” w oczach innych. By znaleźć w ich oczach uznanie - starają się spełniać lansowane przez media wzorce urody. Podkreślanie roli szczupłej sylwetki stanowi pożywkę dla rozwoju zaburzeń odżywiania, ponieważ efektem tej mody jest postrzeganie przez osoby zagrożone anoreksją i innymi zaburzeniami odżywiania własnej figury jako gorszej, odbiegającej od ideałów. Oglądając bardzo szczupłe modelki, „zwykłe” kobiety w bardziej zdecydowany sposób wyrażają niezadowolenie ze swojego wyglądu, nierzadko wręcz odczuwając wstyd, iż nie osiągają pożądanych standardów. Stąd już o krok od popadnięcia w obsesyjne odchudzanie się, które zawsze poprzedza anoreksję.

Zatem wpływ mediów na zwiększanie się liczby zachorowań na anoreksję czy pokrewne choroby jest bezapelacyjny. Jednak ludzie myśląc o sobie samych nie dostrzegają ich roli. W swojej własnej ocenie wydaje im się, że są niezależni, niepodatni na wpływy mediów, paradoksalnie zauważając owy wpływ na innych ludzi. Nie widzimy wpływu lansowanej mody na własną samoocenę wyglądu, jednocześnie zdając sobie sprawę jak jest on silny w odniesieniu do innych osób.

Przeciętna kobieta ma około 165 cm wzrostu przy wadze 66 kg, natomiast modelki obecne w prasie, telewizji, na wybiegach mają średnio 180 cm wzrostu przy wadze 50 kg. Znaczna większość kobiet nie ma realnych szans na dorównanie im, nie narażając swojego zdrowia. Część jednak jest w stanie zrobić wszystko w zamian za osiągnięcie sukcesu, którym w ich mniemaniu jest widok wystających żeber… Ciągła presja ze strony mediów powoduje, że osiągnięcie ideału staje się to najistotniejszą sprawą w życiu, ważniejszą niż wszystko inne. Dawniej cielesność człowieka podporządkowana była celom duchowym, natomiast dzisiejsza kultura masowa przywiązuje nadrzędną wagę do zewnętrznego wizerunku. Wśród sławnych osób, będących wzorem do naśladowania dla milionów, zapanowało szaleństwo odchudzania. Od aktorek, modelek, piosenkarek wymaga się idealnego, wypielęgnowanego ciała. By temu sprostać wykonują one nie lada wysiłki zaczynając od restrykcyjnych diet, na operacjach plastycznych kończąc. Odsysanie tłuszczu z brzucha, powiększanie piersi, likwidowanie drugiego podbródka stało się niemal czymś tak popularnym jak wizyta u fryzjera…Ciągły niedosyt doskonałości skłania sławne osoby do skupiania dużej uwagi na własnym wyglądzie i podporządkowaniu go powszechnie panującej modzie na szczupłą sylwetkę. I to właśnie te osoby promowane są później jako synonim sukcesu. U widza zaszczepia się przekonanie, iż nowe, szczuplejsze ciało będzie źródłem odmienionego, lepszego życia.

ŚRODOWISKO RODZINNE

Istotną rolę w uruchomieniu zaburzeń odżywiania ma także rodzina. Relacje, jakie w niej panują mogą stanowić jedną z przyczyn pojawienia się anoreksji. Życie rodzinne jako nadrzędne środowisko w wychowywaniu dziecka dostarcza mu informacji zwrotnej o sobie, ma wpływ na późniejsze postrzeganie siebie. Od małego dziecko naznaczane jest swoistymi etykietkami, jako na przykład „ładne”, „grube”, „grzeczne”, „zdolne”, w zależności od tego, jak jego zachowanie postrzegane jest przez rodziców i najbliższe otoczenie. Taka odgórna, często nieświadoma interpretacja wzmacnia określone zachowania na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Należałoby też zastanowić się nad wzorcami, które wpajane są dzieciom już od najmłodszych lat. Dziewczynki wychowują się w przekonaniu, że kobieta powinna być delikatna, krucha, chłopcom wpaja się natomiast opinię, że mężczyzna ma być silny. Taka swoista socjalizacja, której poddawane są dzieci już od początkowej fazy nabywania wiedzy o świecie i wzorców postępowania może tworzyć warunki sprzyjające wystąpieniu zaburzeń emocjonalnych, prowadzących do rozwoju anoreksji, czy innych zaburzeń odżywiania. Ponadto błędem w wychowywaniu dziecka jest nadmierne ustrzeganie go przed mniej lub bardziej realnymi zagrożeniami, jak również brak akceptacji jego niezależności i prawa do indywidualności.

Każda skrajna postawa rodziców, przejawiająca albo nadmierną kontrolę, albo przeciwnie – zupełny brak zainteresowania jego światem - w znacznym stopniu wpływają na zaburzenia procesu osiągnięcia równowagi emocjonalnej, autonomii i ustalania własnej tożsamości. Poprzez nadmierną ingerencję w sprawy dziecka, nie daje się mu szansy na naukę samodzielności oraz odbiera szanse na własnoręczne podejmowanie decyzji. Często też rodzice stawiają wygórowane wymagania wobec swoich pociech, narzucają im sposoby na pożyteczne w ich mniemaniu wypełnienie czasu wolnego. U dziecka, które ma kłopoty z zaspokojeniem tych wszystkich oczekiwań rodzą się konflikty wewnętrzne, z którym radzą sobie lepiej, lub gorzej. Z kolei poczucie osamotnienia i opuszczenia przez najbliższych wytwarzane jest poprzez czasami niemal zupełny brak zainteresowania odczuciami, problemami córki czy syna. Gdy brak dziecku jakichkolwiek wymagań lub stosowane są z mierną konsekwencją, czuje się one zdane tylko na siebie, brak mu wsparcia, odczuwa niedobór miłości rodzicielskiej i zainteresowania z ich strony.

Czasami też najbliżsi członkowie rodziny nie potrafią ze sobą rozmawiać we właściwy sposób, nierzadko sami rodzice nie posiadają zdrowych, mądrych sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Oczywiście takie problemy dotykają dużej części rodzinnych środowisk i jedynie w pewnej części prowadzą do wystąpienia zaburzeń odżywiania, połączone zazwyczaj z innymi czynnikami, o których mowa była wcześniej.

DORASTANIE

Można tez zauważyć, iż w momencie wchodzenia w wiek dorastania samoocena oraz poczucie własnej wartości obniża się, co zostało zdecydowanie potwierdzone przez liczne badania naukowe. Na tym etapie szczególnie ważna staje się akceptacja środowiska rówieśniczego. U osób niepewnych swojej wartości mogą wystąpić problemy w nawiązywaniu kontaktów z innymi, poczucie izolacji i bycia nieatrakcyjnym w oczach innych. Okres dojrzewania jest momentem, gdy w szczególnie nasilonym stopniu przywiązywana jest waga do wyglądu zewnętrznego. Spośród ówczesnych idoli nastolatków zdecydowana większość to „gwiazdy” show biznesu, a więc osoby spełniające określone wymogi wizualne, w przeważającej większości szczupłe, zadbane, zawsze wyglądające perfekcyjnie. Gdy z ekranu wzrok pada na własne odbicie w lustrze, rodzi się frustracja, chęć schudnięcia, wręcz obrzydzenie własnym ciałem. Potencjalne anorektyczki mają tendencję do skupiania uwagi na poszczególnych jego częściach, widzą je w sposób fragmentaryczny. Mimo, iż są szczupłe, przekonane są o zbytniej grubości swoich ud czy zbyt wystającym brzuchu. Przekonanie to utrzymuje się mimo ciągłego tracenia na wadze.

Wszystkie wymienione przyczyny zachorowań na anoreksję mogą tłumaczyć pojawienie się jej, ale żadna z nich nie jest wystarczająca sama w sobie. Ogólnie ujmując problem jest niezwykle złożony a każdy przypadek to oddzielna historia.