Raport pt. "Monitorowanie zachowań ryzykownych młodzieży. Badania mokotowskie" zawiera informacje ilustrujące dynamikę zmian w używaniu substancji psychoaktywnych (alkoholu, tytoniu, narkotyków i leków uspokajających/nasennych) przez 15-letnią młodzież w latach 1988-2008. W publikacji ujęto także wybrane aspekty zdrowia psychicznego młodzieży (przemoc, wykroczenia, objawy depresji, złe samopoczucie, przyjmowanie leków), a także pewne elementy stylu życia młodzieży (np. spędzanie wolnego czasu, Internet, piercing, tatuaż, gry komputerowe) i relacje z rodzicami. Uwzgędniono dwie analizy zmiennych, pochodzących z lat 2004 i 2008.










Badaną populację stanowili 15-letni uczniowie uczący się w szkołach na obszarze obejmującym trzy dzielnice Warszawy: Mokotów, Ursynów oraz Wilanów.










Wyniki badań mokotowskich prowadzonych na przestrzeni lat 1988‒2008 obrazują następujące trendy w używaniu substancji psychoaktywnych:

- obserwowany w latach 1988‒2000 trend wzrostowy w używaniu substancji psychoaktywnych uległ zahamowaniu, a w latach 2000‒2008 nastąpiła względna stabilizacja wskaźników używania narkotyków, jednocześnie zmniejszyło się rozpowszechnienie udziału młodzieży w imprezach towarzyskich, podczas których używa się narkotyków

- od roku 2004 liczba 15-nastolatków palących papierosy codziennie zaczęła się zmniejszać

- po okresie zmniejszania się a następnie stabilizacji liczby abstynentów wśród nastolatków w latach 1988‒2004, w ostatniej edycji odnotowano wzrost odsetków 15-latków niepijących alkoholu

- w latach 2000‒2008 w badanej populacji zmniejszyły się wskaźniki picia piwa a wzrosły wskaźniki picia wódki

- do 2004 roku najbardziej rozpowszechnione wśród 15-nastolatków było picie alkoholu w umiarkowanych ilościach w towarzystwie rówieśników, natomiast w roku 2008 nastąpił wzrost rozpowszechnienia upijania się w towarzystwie rówieśników

- na przestrzeni dwudziestu lat odsetek nastolatków pijących samotnie i nastolatków pijących alkohol w umiarkowanych ilościach w towarzystwie rodziców pozostał niemal niezmienny

- w 2004 roku dziewczęta wyprzedziły chłopców w paleniu codziennym, paleniu okazjonalnym, paleniu ogółem oraz w częstości picia alkoholu w ostatnich 30 dniach, oraz dogoniły ich pod względem częstotliwości upijania się

- w 2008 roku nadal więcej 15-letnich dziewcząt niż chłopców paliło papierosy okazjonalnie, natomiast w paleniu codziennym nastąpiło zatarcie  różnic występujących wcześniej

- w 2008 roku chłopcy w dalszym ciągu częściej niż dziewczęta upijali się

- przez wszystkie lata badań dziewczęta częściej niż chłopcy piły alkohol w towarzystwie rodziców, natomiast chłopcy częściej niż ich rówieśniczki pili alkohol samotnie


- na przestrzeni lat 1992‒2008 najbardziej popularnymi nielegalnymi substancjami używanymi podczas młodzieżowych spotkań towarzyskich pozostawały przetwory konopi indyjskich (marihuana i haszysz) - około 30‒36% badanych 15-latków w latach 2004‒2008 uczestniczyło w spotkaniach towarzyskich, gdzie używano tych substancji

- pozostałe narkotyki były mniej dostępne na młodzieżowych spotkaniach towarzyskich, choć w latach 90 w środowiskach młodzieży szkolnej na
Mokotowie, Ursynowie i Wilanowie wzrastała dostępność prawie wszystkich substancji nielegalnych, w tym amfetaminy, heroiny, LSD i innych halucynogenów, ecstasy, kokainy, a także sterydów anabolicznych

- wyniki z ostatnich lat sugerują, że w młodzieżowych kręgach zmniejszyła się dostępność przetworów konopi, heroiny, amfetaminy, LSD i innych halucynogenów, wzrosła natomiast dostępność kokainy oraz leków psychoaktywnych

- u 15-letnich chłopców z 2008 roku można mówić o stabilizacji kontaktów i używania nielegalnych substancji psychoaktywnych, a u 15-letnich dziewcząt - o redukcji kontaktów z narkotykami


- na przestrzeni ostatnich 20 lat liczba palących 15-latków uczących się na Mokotowie, Ursynowie i Wilanowie podlegała wahaniom


- grupa palących uczennic zwiększyła się z około 18,5% w 1988 roku do około 36,5% w 2000 roku, na co wpływ miał przede wszystkim prawie trzykrotny wzrost odsetka dziewcząt palących codziennie (z 5% do 14%)

- od pierwszej połowy lat 90 do 2008 roku odsetek 15-latków, którzy pili alkohol w ostatnich 30 dniach utrzymywał się na względnie stałym poziomie i oscylował wokół 50%

- w grupie dziewcząt pomiędzy latami 2000 i 2008 zaobserwowano stabilizację trendu – ponad 50% dziewcząt piło alkohol w ciągu ostatnich 30 dni,  natomiast w grupie chłopców między rokiem 2000 i 2004 o 8 punktów procentowych zmniejszyła się grupa uczniów pijących napoje alkoholowe w ostatnim miesiącu (z 53% do 45%)

- odsetek uczniów upijających się napojami alkoholowymi systematycznie rósł na przestrzeni lat 1988‒1996 (z 7,5% do 20%), ale w latach
1996‒2008 nie stwierdzono istotnego wzrostu wskaźników upijania się napojami alkoholowymi przez 15-latków

- w latach 1996‒2000 blisko co czwarty chłopiec i co szósta dziewczynka upijali się alkoholem, w roku 2004 różnice pomiędzy tymi grupami zatarły się - w grupie chłopców nastąpił spadek odsetka upijających się (z około 26% w 2000 roku do 21% w 2004 roku), podczas gdy w grupie dziewcząt wzrósł odpowiednio z 15% do 19%, różnice między grupą chłopców i dziewcząt w zakresie upijania się wystąpiły ponownie w roku 2008 - kiedy podobnie jak to miało miejsce między rokiem 1996‒2000, co czwarty chłopiec i blisko co szósta dziewczynka upijali się w ostatnich 30 dniach przed badaniem


 

W raporcie ujęto także problemy zdrowia psychicznego nastolatków i przyjmowanie przez nich leków w latach 2004‒2008:
 

- w okresie tym rozpowszechnienie problemów zdrowia psychicznego 15-latków nie zmieniło się w sposób znaczący

- dziewczęta częściej niż chłopcy doświadczały problemów internalizacyjnych, takich jak objawy depresji oraz negatywna ocena swojego zdrowia psychicznego

- w grupie chłopców dominowały problemy o charakterze eksternalizacyjnym (przemoc, zachowania sprzeczne z prawem, nadużywanie substancji psychoaktywnych), przy czym stwierdzono istotny wzrost rozpowszechnienia zachowań sprzecznych z prawem

- między rokiem 2004 i 2008 rozpowszechnienie przyjmowania leków przeciwbólowych, nasennych, uspokajających i pobudzających nie uległo istotnej
zmianie

- zmniejszeniu uległy jedynie odsetki dziewcząt przyjmujących leki z powodu zdenerwowania i braku energii

- przyjmowanie leków przeciwbólowych, uspokajających, nasennych oraz poprawiających nastrój było znacznie bardziej powszechne w grupie dziewcząt niż chłopców


- w latach 1988‒2008 systematycznie, choć w niewielkim stopniu, zwiększały się odsetki 15-latków przyjmujących leki uspokajające lub nasenne, odsetki nastolatków, którzy choć raz w ciągu roku użyli takiego leku wynosiły w 1988 roku około 13%, zaś w 2008 roku – około 19%

- odsetki dziewcząt sięgających po leki uspokajające/nasenne we wszystkich analizowanych latach były 2- lub 3-krotnie wyższe niż odsetki chłopców


 

Wyniki badań mokotowskich obrazują też wybrane elementy stylu życia młodzieży w latach 2004‒2008:
 

- odsetek 15-letniej młodzieży, która przyozdabiała swoje ciało kolczykami typu „piercing” oraz liczba nastolatków posiadających tatuaż zmniejszyły się, przy czym z ozdób typu piercing znacznie częściej korzystały dziewczęta niż chłopcy

- w latach objętych badaniem zdecydowanie zwiększyły się odsetki dziewcząt i chłopców korzystających regularnie (codziennie) z Internetu, tylko około 4% warszawskich piętnastolatków nie korzysta regularnie z Internetu


- w 2008 roku zdecydowana większość nastolatków oceniała bliskość z rodziną jako dużą lub bardzo dużą, tylko co piąty badany nastolatek określał poziom bliskości z rodziną jako niezbyt duży, co może świadczyć o trudnościach w relacjach z rodziną lub braku wystarczającego wsparcia

- piętnastolatkowie mają lepszy kontakt z matkami niż z ojcami i to właśnie z nimi częściej otwarcie rozmawiają o swoich problemach i proszą je o radę, a także łatwiej mogą uzyskać od nich pochwałę lub liczyć na ich zaufanie, z drugiej jednak strony częściej chcą być tacy jak ich ojcowie

 

Podsumowując:
 

- trend wzrostowy w używaniu narkotyków obserwowany w latach 1988‒2000 uległ zahamowaniu i ustabilizował się

- w latach 1988‒2008 stopniowo zwiększały się odsetki 15-latków przyjmujących leki uspokajające/nasenne

- po okresie wzrostu do połowy lat 90, w latach 2000 nastąpiło wyraźnie zmniejszenie się odsetka młodzieży palącej papierosy codziennie

- po gwałtownym wzroście na początku lat 90, w późniejszych latach nastąpiła stabilizacja wskaźników picia alkoholu wśród 15-latków (w latach 2000‒2008 zmniejszyły się wskaźniki picia piwa i wzrosły wskaźniki picia wódki)

- w latach objętych badaniem rozpowszechnienie problemów dotyczących zdrowia psychicznego nie zmieniło się znacząco

- najczęściej stosowanymi lekami przez 15-letnią młodzież są środki przeciwbólowe