Uzależnienie

Osoba uzależniona to człowiek, który według otoczenia bez umiaru upija się alkoholem lub zażywa narkotyki. Termin ten wzbudza kontrowersje, chociażby dlatego, że człowiek uzależniony powszechnie jest traktowany jako gorszy, słaby. W ujęciu medycyny uzależnienie jest chorobą, ma swoje objawy, mieści się w systemach klasyfikacji chorób – zatem osobę uzależnioną powinniśmy traktować jako chorą.
Termin „uzależnienie” jest inaczej rozumiany przez psychiatrę, a inaczej przez terapeutę. Dla lekarza jest to choroba, która polega na przyjmowaniu określonego związku. Według stosowanej w Polsce klasyfikacji chorób są to: alkohol, opiaty, kanabinole, leki uspokajające i nasenne, kokaina, inne substancje psychostymulujące niż kokaina, halucynogeny, tytoń, lotne rozpuszczalniki organiczne. Nie mieszczą się więc tutaj tak medialne pojęcia jak uzależnienie od internetu, gier komputerowych, telewizji. Dlatego najogólniejsza definicja uzależnienia obejmująca oba stanowiska to „nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji.”
W świecie funkcjonują pospolicie dwa systemy klasyfikacji chorób, które próbują nadążać za rozwojem świata i w sposób jasny przedstawiać, kiedy dla lekarza pacjent jest uzależniony. Jak widać w poniższej tabeli kryteria w obu systemach są do siebie niezwykle podobne.

ICD – 10

Zespół uzależnienia można zdiagnozować, gdy w ciągu minionego roku wystąpiły co najmniej trzy z poniżej wymienionych zjawisk:
-silne pragnienie lub poczucie przymusu zażycia substancji;
-trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z zażywaniem substancji (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania);
-fizjologiczne objawy stanu odstawienia, występujące, gdy picie zostało przerwane lub zmniejszone, przejawiające się specyficznym dla danej substancji zespołem abstynencyjnym oraz zażywaniem tej samej lub podobnej substancji w celu złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych;
-stwierdzenie tolerancji (potrzeby zażywania zwiększonej dawki substancji w celu uzyskania efektów poprzednio osiąganych przy pomocy mniejszych dawek);
-narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu zażywania danej substancji, zwiększenie ilości czasu koniecznego do zdobycia lub zażywania substancji albo do usuwania skutków jej działania;
-zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw, takich jak uszkodzenia wątroby, stany depresyjne występujące po okresach intensywnego używania tych substancji, uszkodzenia funkcjonowania poznawczego związane z substancjami - w tych przypadkach potrzebne jest rozpoznanie, czy zażywający mógł być świadomy natury i zakresu tych szkód

DSM IV

Zespół uzależnienia lub zależność można zdiagnozować, gdy w ciągu minionego roku wystąpiły co najmniej trzy z poniżej wymienionych zjawisk:
-pochłonięcie myśleniem o używaniu występujące w okresach pomiędzy okresami stosowania substancji;
-zażywanie substancji w ilościach większych niż zalecane;
-rozwój tolerancji na stosowaną substancję;
-obecność charakterystycznych objawów odstawiennych;
-używanie substancji do unikania lub zmniejszania nasilenia objawów odstawiennych;
-powtarzające się próby zaprzestania lub ograniczenia stosowania substancji;
-intoksykacja w sytuacjach nieodpowiednich (np. praca) lub objawy odstawienne wpływające na codzienne funkcjonowanie;
-spadek zaangażowania w aktywność społeczną, zawodową lub rekreacyjną kosztem dalszego przyjmowania substancji
-kontynuowanie przyjmowania substancji mimo świadomości związku problemów społecznych, emocjonalnych, fizycznych związanych z zażywaniem substancji.

Mówiąc o uzależnieniu można się spotkać z pojęciami jak uzależnienie fizyczne, psychiczne i społeczne.
Uzależnienie fizjologiczne określa zespół dolegliwości somatycznych występujących w momencie zaprzestania przyjmowania alkoholu lub narkotyków. Często są one charakterystyczne dla danej substancji tworząc obraz zespołów abstynencyjnych. W przypadku niektórych narkotyków jest kwestionowana obecność uzależnienia fizycznego (marihuana, halucynogeny). Osoby uzależnione, często negują możliwość uzależnienia, bo nie występują u nich objawy uzależnienia fizycznego. Brak im wiedzy, lub jest to tylko obrona, przed przyjęciem do świadomości faktu, że uzależnienie fizyczne nie występuje przy każdym uzależnieniu i nie stanowi bynajmniej jego głównym kryterium.
Uzależnienie psychiczne jest to przymus przyjmowania alkoholu lub narkotyku celem uzyskania gratyfikacji emocjonalnej, czyli uzyskania np. odprężenia lub poprawy nastroju. Uzależnienie psychiczne jest istotnie większym problem niż uzależnienie fizyczne, gdyż to właśnie one jest przyczyną powracania do destrukcyjnego schematu przyjmowania substancji. W praktyce uzależnieniem fizycznym zajmują się ośrodki detoksykacyjne, w których pobyty są krótkie ( przeważnie 10-14 dni), natomiast uzależnienie psychiczne to jest ten problem, z którym walczy się długie miesiące, a częściej lata.
Uzależnienie społeczne jest to zażywanie wymuszone podporządkowaniem się zasadom występującym w określonej grupie (np. subkultura). Jeżeli dana grupa w schemat funkcjonowania ma wpisane zażywanie substancji, jej członek musi bezwzględnie i bezkrytyczne się do tego zastosować, pod groźbą wykluczenia. Co prawda nie powinno się etykietować żadnych grup, ale często podaje się przykład subkultury hippisowskiej.
Do czynności, które pospolicie łączy się z terminem uzależnienie, należy zaliczyć: hazard, seks, internet, gry komputerowe, jedzenie, zakupy, samookaleczenia, telewizję, pracę. Łącząc te czynności z kryteriami ICD -10 można stwierdzić obecność następujących objawów:
-silne pragnienie lub poczucie przymusu wykonania czynności;
-narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności lub zainteresowań z powodu wykonywania czynności, zwiększenie ilości czasu koniecznego do wykonywania czynności albo do usuwania skutków tej czynności;
-trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z wykonywaniem czynności (rozpoczynanie, kończenie i rozmiary zażywania);
-zażywanie mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw wykonywania czynności (np. problemy finansowe u hazardzisty, rozpad rodziny u osoby uzależnionej od seksu itd.);
Jest możliwe, że kolejna klasyfikacja chorób i zaburzeń psychicznych będzie musiała uwzględnić niektóre ze zjawisk związanych z rozwojem cywilizacji.
Uzależnienie, mimo że powinno być traktowane jako choroba, nie zwalnia osoby uzależnionej z odpowiedzialności za konsekwencje, a tym bardziej za podjęcie i przebieg leczenia. Nie istnieją żadne cudowne tabletki, zastrzyki, wszywki, które pozwalają wyleczyć się z uzależnienia. Jedyna skuteczna, zalecana droga, wiedzie przez decyzje podejmowane przez uzależnionego; to on stanowi dla siebie największe zagrożenie, ale to on także, potrafi tak pokierować swoimi losami, by uzależnienie nie było głównym motorem jego życia.