Narkotyki to substancje, które zmieniają sposób myślenia, odczuwania i zachowania poprzez zakłócanie procesu komunikacji między komórkami mózgu. Uzależnienie od różnego rodzaju narkotyków, podobnie jak inne oraz nałogi są oznaką choroby mózgu. Wywołuje ją kumulujący się wpływ substancji psychaktywnych na przekaźnictwo nerwowe.

Co to jest przekaźnictwo nerwowe?

Przekaźnictwo nerwowe jest niezbędną cechą reagowania mózgu na otoczenie i bodźce, za jego pomocą odbieramy sygnały rejestrowane przez oczy. Informacje przekazywane są z komórki do komórki, trafiają do mózgu, gdzie są przetwarzane i łączą się z pamięcią.

Mózg za pomocą neuroprzekaźników przekazuje informacje z jednego neuronu do drugiego, a siła sygnałów oraz szlaki, którymi płyną one przez mózg, określają, to o czym myślimy, co postrzegamy, co czujemy i robimy.

Badacze mózgu od wielu lat studiują kwestię wpływu narkotyków na neuroprzekaźniki.

Doświadczenia związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych ukazują, iż narkotyki zaburzają role funkcjonalne danego neuroprzekaźnika. Pod ich wpływem każdy pojedynczy neuron w nienaturalny sposób wytwarza jeden lub więcej neuroprzekaźników, czyli np. dopaminę, serotoninę, acetylocholinę lub inne.

Każdy z tych neuroprzekaźników wywołuje określony skutek i działanie, zależnie od jego rozmieszczenia w poszczególnych obszarach funkcjonalnych mózgu.

I tak:

- dopomina, obecna w śródmózgowiu, obszarze brzusznym nakrywki (VTA), korze mózgowej i podwzgórzu pełni funkcje wywoływania przyjemności i nagrody, wpływa też na ruch, uwagę oraz pamięć
Narkotykami, które wpływają na ten neuroprzekaźnik są: kokaina, metamfetamina, amfetamina, ponadto właściwie wszystkie narkotyki w pośredni lub bezpośredni sposób zwiększają ilość dopaminy na szlakach bodźców nagród

- serotonina, znajdująca się w śródmózgowiu, VTA, korze mózgowej i podwzgórzu wpływa na nastrój, sen, popęd płciowy i apetyt
Narkotykami, które wpływają na ten neuroprzekaźnik są: MDMA (ecstasy), LSD, kokaina

- noradrenalina, znajdująca się w śródmózgowiu, VTA, korze mózgowej i podwzgórzu wpływa na przetwarzanie bodźców zmysłowych, ruch, sen, nastrój, pamięć oraz lęk
Narkotykami, które wpływają na ten neuroprzekaźnik są: kokaina, metamfetamina, amfetamina

- endorfina i enkefalina, obecne np. w rdzeniu kręgowym odpowiadają za analgezję, uspokojenie, tempo funkcji życiowych oraz nastrój
Narkotykami, które wpływają na ten neuroprzekaźnik są: heroina, morfina, środki przeciwbólowe na receptę

- acetylocholina, znajdująca się w hipokampie, korze mózgowej, wzgórzu wzrokowym, zwoju podstawy mózgu, móżdżku, odpowiada za pamięć, podniecenie, uwaga i nastrój
Używką, która wpływa na ten neuroprzekaźnik jest nikotyna

- endogenne kannabinoidy, obecna w korze mózgowej, hipokampie, wzgórzu wzrokowym, zwojach podstawy mózgu, wpływa na pamięć, podniecenie, uwagę i nastrój
Narkotykiem, który wpływa na ten neuroprzekaźnik jest marihuana

- glutaminian, rozpowszechniony w mózgu, zwiększa aktywność neuronów, wpływa na uczenie się, pojmowanie, poznawanie i pamięć
Narkotykami, które wpływają na ten neuroprzekaźnik są: ketamina, fencyklidyna (PCP), alkohol

- kwas gamma-aminomasłowy (GABA), rozpowszechniony w mózgu spowalnia aktywność neuronów, wpływa na lęk, pamięć oraz zniesienie czucia
Substancjami psychaktywnymi, które wpływają na ten neuroprzekaźnik są: środki uspokajające i trankwilizujące, alkohol


Każdy z neuroprzekaźników wiąże się z określonymi skutkami działania, natomiast działanie części narkotyków prowadzi do zakłóceń w obrębie jednego neuroprzekaźnika lub całej ich klasy.

Niektóre substancje psychaktywne wchodzą w interakcję z więcej niż jednym typem neuroprzekaźników. Na przykład uzależnieni od narkotyków z grupy opiatów oprócz euforii i halucynacji doświadczają także innych zmian, np.obniżonej podatności na ból, wyższego pobudzenia i zwolnionego oddechu.


Narkotyk, który w dany sposób wpływa na poziom jednego neuroprzekaźnika, może mieć też wtórny wpływ na inne. Skutkiem wspólnym dla wszystkich narkotyków jest znaczny wzrost przekazywania sygnałów poprzez dopaminę w jądrze półleżącym, co odpowiada za pojawienie się euforii i pragnienia, by powtórzyć doznanie – a więc główne przyczyny mechanizmu uzależnienia.



Przykładowo dopamina reguluje motywację i odczuwanie nagrody, co jest niezwykle znaczące dla zachowań kompulsywnych, do jakich zalicza się właśnie nadużywanie narkotyków.

Przekaźnictwo nerwowe to swoisty proces cykliczny, którego przebieg obejmuje kilka etapów, wykorzystających wyspecjalizowane elementy komórek wysyłających i odbierających sygnały w mózgu.

Określenie, w jaki sposób oraz który z etapów narkotyk zakłóca, stanowi niezwykle istotną informację konieczną do określenia interwencji medycznych i behawioralnych w celu zahamowania, zapobieżenia bądź odwrócenia skutków narkotyzowania się.

Niektóre narkotyki są wystarczająco podobne chemicznie do opiatów naturalnie występujących w mózgu, przez co wiernie je naśladują. Inne zmieniają przekaźnictwo nerwowe, istnieją też takie, które zmieniają przewodzenie nerwowe przy pomocy mechanizmów innych niż zwiększanie bądź zmniejszanie ilości receptorów podlegających stymulacji.

W większości przypadków nadużywania substancji psychoaktywnych trafiających do mózgu, przekaźnictwo nerwowe zostaje zwiększone bądź zmniejszone w stopniu zdecydowanie przekraczającym standardowe normy.

W większości sytuacji podczas początkowej fazy eksperymentowania z danym narkotykiem przewodzenie nerwowe normalizuje się w miarę ustępowania odurzenia i wydalania trującej substancji z mózgu. Jednak prędzej czy później substancja psychoaktywna wymusi zmiany w funkcjach i strukturze komórek, przez co doprowadzi do długotrwałych lub stałych zmian w przekaźnictwie nerwowym.

Owe zmiany leżą z kolei u podstaw tolerancji narkotykowej, nałogów, objawów związanych z  odstawieniem oraz innych długofalowych konsekwencji narkomanii.