Czy istnieje jednoznaczna odpowiedź na pytania, dlaczego jedni ludzie piją więcej a inni mniej, dlaczego jedna część z nich wpada w nałóg, a inna nie?
Do najczęściej podawanych powodów sięgania po kieliszek zalicza się chęć odprężenia, poprawy samopoczucia, złagodzenia stresów w życiu osobistym lub dotyczącym pracy. Niektórzy piją dla złagodzenia nudy, by uzyskać pozycję w grupie rówieśników, by się dobrze bawić. Jednej części pijącego społeczeństwa alkohol pomaga zasnąć, inną pobudza w stanach zmęczenia. Niektórym po prostu smakuje, czasem wydaje się chronić przed depresją. Stanowi ucieczkę od rzeczywistości, niekiedy dodaje odwagi, wpływa na poprawę kontaktów z innymi. Istnieje też grupa osób, która jest uzależniona od alkoholu. Jedna jej część jest tego całkowicie świadoma, druga nie dopuszcza do siebie nawet takiej myśli.

Różnorodność motywów sięgania po trunki nie pozwala na jednoznaczne i kompletne określenie motywów, niemniej jednak można pokusić się o sklasyfikowanie ich w postaci trzech głównych grup.
Pierwszą z nich są motywy społeczne, związane z obyczajami obowiązującymi w towarzystwie. Kolejną stanowią pobudki „ucieczkowe” – w celu zredukowania stresu, napięcia, zapomnienia o problemach. Grupę motywów reprezentują tzw. „poszukiwacze zabawy i przyjemności”, pijący dla rozrywki.

Jak wpada się w nałóg?

Na szybkość powstania uzależnienia istotny wpływ wywiera stopień dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego. Liczne badania dowodzą, iż znaczącą rolę odgrywa też wiek, w którym dana osoba rozpoczęła intensywnie spożywać alkohol. I tak, gdy proces tez zacznie się przed dwudziestym rokiem życia – uzależnić można się już po kilku miesiącach. Intensywne picie między dwudziestym a dwudziestym piątym rokiem życia – może prowadzić do nałogu w przeciągu trzech, czterech lat, później natomiast okres ten wydłuża się do kilku lat.

Biologiczne aspekty zagrożenia alkoholizmem

Przeprowadzono szereg badań pozwalających stwierdzić, iż istnieją biologiczne czynniki genetyczne, odgrywające pewną rolę w powstawaniu uzależnienia od alkoholu. Jego biologiczne podłoże jest dziedziczne, tak więc istnieje możliwość otrzymania predyspozycji do uzależnienia w spadku. Jednocześnie przyjmuje się, iż u około 60% rodzin osób uzależnionych w ogóle nie znaleziono takich powiązań.
Reakcje na alkohol mogą maja związek z biochemiczną odmiennością organizmów. Wiąże się to ze zróżnicowaniem uczestniczących w spalaniu alkoholi enzymów. U niektórych ich możliwość rozkładania nie jest wystarczająca, a szkodliwe substancje, które nie zostały w całości zmetabolizowane mogą wywierać silne działanie na czynności ośrodkowego układu nerwowego.

Społeczne aspekty zagrożenia alkoholizmem

Czynniki kulturowe, a więc obyczajowość orz społeczne postawy niewątpliwie mają związek z rozpowszechnieniem problemów związanych z alkoholem. W niektórych kulturach, np. w Islamie dominuje wzorzec abstynencji, podczas gdy w innych – ogólna dezaprobata pijaństwa połączona jest z dużą tolerancją dla indywidualnych nietrzeźwych osób.
Dużą rolę odgrywa tu także środowisko rodzinne, które, w zależności od stwarzanych warunków rozwoju może zwiększać lub zmniejszać ryzyko wystąpienia nałogu alkoholowego, czy też każdego innego. Bardzo często stosowane w życiu dorosłym normy i zwyczaje wynosi się z domów rodzinnych.
Do społecznych aspektów potęgujących ryzyko zalicza się też ogólną dostępność napojów alkoholowych oraz ich stosunkowo niską cenę. Wprawdzie istnieje szereg norm regulujących sprzedaż trunków w poszczególnych państwach, to jednak nie są one przestrzegane. W Polsce niejednokrotnie można spotkać się z nabywaniem alkoholi przez nieletnich mimo prowadzonych kampanii społecznych uświadamiających zło takich praktyk.

Psychologiczne aspekty zagrożenia alkoholizmem

Cechy osobowości każdego z nas są ściśle związane z mechanizmami warunkującymi nasze zachowanie. Proces kształtowania się osobowości to wypadkowa wpływu czynników zewnętrznych oraz wewnętrznych. Większość z uzależnionych osób charakteryzuje się pewną niedojrzałością emocjonalną. Napotykają one na znacznie większą liczbę problemów podczas pokonywania różnorodnych życiowych trudności, niż osoby z prawidłowo ukształtowanym „kręgosłupem emocjonalnym”. Dlatego też często potrzebują dodatkowego „wsparcia”, którym niekiedy staje się właśnie alkohol. W początkowym okresie picia – ułatwia on funkcjonowanie. Jednak równocześnie, w niezauważalny dla samej pijącej osoby sposób, zaburza proces dojrzewania, czyli prawidłowego kształtowania się osobowości. Wpadający w nałóg ludzie często też charakteryzują się nadmierną zależnością od innych oraz brakiem odporności na życiowe niepowodzenia. Mają zazwyczaj trudności w wyrażaniu swoich uczuć. Mogą też przejawiać zachowania określane jako destruktywne bądź antyspołeczne. Alkohol traktują jako środek ułatwiający im funkcjonowanie oraz łagodzący „ból istnienia”. Jedna z teorii psychologicznych głosi, iż uzależnienie może wynikać z podświadomych tendencji destruktywnych. Inna przyjmuje alkohol jako wyuczoną reakcję na niektóre bodźce oraz wyuczony sposób na radzenie sobie z nieprzyjemnymi uczuciami. Większość teorii opiera się na przekonaniu, iż alkoholikiem staje się osoba, która nie potrafi poradzić sobie z własnymi emocjami.