Narodowy Program Zdrowia na lata 2007 - 2015, przyjęty Uchwałą Rady Ministrów Nr 90/2007 z dnia 15 maja 2007 roku na szeroką skalę określa program zapobiegania i redukcji szkód uzależnień.

Palenie tytoniu

Celem operacyjnym programu jest między innymi zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu. Ministerstwo Zdrowia uznało ten nałóg za jeden z najważniejszych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów, chorób układu oddechowego oraz zdrowia noworodków – które można zredukować. Zauważono, iż w przeciwieństwie do la 90-tych ubiegłego wieku, różnice w częstości palenia mężczyzn i kobiet zaczynają się powoli zacierać. Wzrasta także społeczno-ekonomiczne zróżnicowanie postaw w tym zakresie. Oczekiwane korzyści zdrowotne programu to zmniejszenie szkód zdrowotnych u dzieci, wynikających z wymuszonego narażenia na dym tytoniowy, a także zmniejszenie zachorowań oraz przedwczesnych zgonów spowodowanych inhalacją dymu papierosowego.

Oczekiwane efekty, których osiągnięcie zamierzone jest na 2015 rok, określone są bardzo precyzyjnie. Po pierwsze, dąży się do utrzymania tempa spadku liczby wypalanych papierosów na poziomie 1-3% rocznie. Kładzie się także nacisk na eliminowanie palenia papierosów przez dzieci i młodzież, dlatego cały czas wzrasta liczba szkoleń organizowanych dla osób realizujących działania profilaktyczne z zakresu używania tytoniu w szkołach i innych placówkach oświatowych i kulturalnych.
Ministerstwo Zdrowia jasno określa zadania, które zamierza wykonać. Należą do nich:
- eliminowanie sytuacji narażania na wdychanie dymu papierosowego poprzez upowszechnianie programów edukacyjnych zapobiegających paleniu tytoniu przez kobiety w ciąży, a także dzieci i młodzież
- ochrona wszystkich zatrudnionych przez tworzenie miejsc pracy wolnych od zanieczyszczenia dymem tytoniowym
- propagowanie atmosfery społecznej akceptacji dla życia wolnego od dymu papierosowego
- podjęcie kroków zmierzających do wdrażania w życie przepisów „Ramowej Konwencji Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu”
- kontrolę rynku wyrobów tytoniowych
- rozpowszechnianie działań zmierzających do ograniczenia zdrowotnych następstw palenia oraz popularyzacja leczenia zespołu uzależnienia od tytoniu
- tworzenie oraz realizacja programów profilaktycznych dla dzieci, młodzieży, nauczycieli oraz rodziców, podnoszenie kompetencji nauczycieli, pedagogów, instruktorów, animatorów kultury, a także psychologów z zakresu profilaktyki problemów dzieci i młodzieży (w tym właśnie tych związanych z paleniem tytoniu)
- upowszechnienie pomocy profilaktycznej dla dzieci i młodzieży pochodzącej z grup podwyższonego ryzyka

Narodowy Program Zdrowia przewiduje ciągłą kontrolę wskaźników, decydującej o skali problemów związanych z paleniem tytoniu. Monitoruje się liczbę papierosów przypadającą rocznie na statystycznego mieszkańca kraju, kontroluje się skalę zachorowalności i umieralności na choroby odtytoniowe. Obserwuje się ponadto poziom wiedzy dotyczącej szkodliwości palenia tytoniu oraz prowadzenie polityki antynikotynowej w dorosłej populacji kraju. Skuteczność realizowanych programów edukacyjnych i interwencyjnych poddawana jest także ciągłej ocenie, podobnie jak leczenie uzależnień od tytoniu.

Wśród proponowanych realizatorów zamierzonych zadań, Ministerstwo Zdrowia wymienia: administracja rządową i samorządową, Narodowy Fundusz Zdrowia, organizacje pozarządowe, media, resortowe instytuty naukowe, a także zakłady opieki zdrowotnej.

Picie alkoholu

Kolejnym celem operacyjnym określonym w ustawie jest zmniejszenie oraz zmiana struktury spożycia alkoholu przez Polaków, jak również zmniejszenie samych szkód zdrowotnych spowodowanych piciem alkoholu. Według oceny Światowej Organizacji Zdrowia, choroby i zaburzenia związane z alkoholem stanowią 10% globalnego obciążenia chorobami w ogóle. Nałóg ten rozwinął się wyraźnie w wyniku transformacji ustrojowych, jakie miały miejsce w Polsce. Substancje psychoaktywne stały się w tym czasie bardziej dostępne oraz popularne. Obniżenie akcyzy na napoje spirytusowe w 2002 roku spowodowało jeszcze większą konsumpcję wysokoprocentowych trunków w naszym kraju. I tak, w okresie między rokiem 2002 a 2004, nastąpił 15-procentowy wzrost konsumpcji alkoholu, rejestrowanej poprzez statystykę sprzedaży. Zwiększyła się ona z ok. 7 do 8 litrów czystego alkoholu na jednego mieszkańca. Badania ankietowe realizowane na zlecenie Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dowodzą, iż w latach 2003-2005 konsumpcja tej używki zwiększyła się o 30%. Automatycznie powoduje to wzrost przyjęć do izb wytrzeźwień, wzrost przypadków interwencji policyjnych w przypadkach przemocy domowej związanej z nadużywaniem alkoholu, a także wzrost liczby przypadków zatrzymań pijanych kierowców. Lecznictwo odwykowe jest także bardziej oblegane, a między 2003 a 2004 rokiem o 7,5 tysiąca zwiększyła się liczba pacjentów zakładów stacjonarnych, a o 15 tysięcy - zakładów ambulatoryjnych.

Narodowy Program Zdrowia oczekuje do 2015 roku osiągnięcie określonych efektów. Celem programu jest redukcja rzeczywistego spożycia alkoholu do 6 litrów na jednego mieszkańca rocznie oraz ograniczenie do 30 % udziału napojów spirytusowych w rzeczywistym spożyciu alkoholu. Oczekuje się też zmniejszenia o 10 % liczby regularnie pijącej młodzieży, a o 20 % liczby kierowców prowadzących pojazdy w stanie nietrzeźwości. Przewiduje się organizację większej ilości szkoleń dla osób realizujących działania profilaktyczne z zakresu używania alkoholu w szkołach oraz innych placówkach oświatowych, czy instytucjach kultury.

Ograniczając dostępność alkoholu, planuje się zmniejszenie liczby punktów sprzedaży oraz egzekwowanie zakazu sprzedaży alkoholu nieletnim. Poprzez ograniczenie dostępności alkoholu w pobliżu głównych dróg krajowych oraz egzekwowanie zakazu sprzedaży nietrzeźwym, przewiduje się dalszą redukcję szkód związanych z nadużywaniem alkoholu. W planach uwzględnia się ograniczenie ekonomicznej dostępności alkoholu oraz nielegalnego obrotu napojami alkoholowymi. zwalczany ma być ich przemyt oraz nielegalne gorzelnictwo. Przewiduje się ponadto ograniczenia promocji napojów alkoholowych. Jednocześnie nowe programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży mają być tworzone oraz upowszechnianie wśród nauczycieli, rodziców, instruktorów i animatorów kultury, pedagogów oraz psychologów. W zakresie lecznictwa rozwijane mają być grupy wsparcia, planuje się też wdrożenie procedury wczesnej diagnozy i krótkiej interwencji. Pomoc profilaktyczna dla dzieci i młodzieży z grup podwyższonego ryzyka ma zostać bardziej spopularyzowana.

Wszystkie te działania mają przynieść określone korzyści zdrowotne. Należy do nich:
- zmniejszenie liczby zgonów spowodowanych przewlekłymi chorobami wątroby oraz tych spowodowanych zaburzeniami psychicznymi i behawioralnymi, związanymi z alkoholem
- zmniejszenie liczby nagłych zgonów związanych ze spożyciem alkoholu, spowodowanych wypadkami drogowymi, zatruciami alkoholem, urazami oraz samobójstwami - ograniczenie szkód zdrowotnych spowodowanych piciem - ograniczenie zapadalności na zaburzenia psychiczne i behawioralne związane z alkoholem, a także podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych i innych

Skuteczność prowadzonych działań ma być sprawdzana przez monitorowanie poziomu oraz struktury spożycia alkoholu, rejestrowanie udziału przypadków nietrzeźwości kierowców w ogólnej liczbie kontroli drogowych, jak również rejestrowanie przypadków nietrzeźwości wśród dzieci i młodzieży.

Do proponowanych realizatorów tych zadań zaliczana jest administracja rządowa i samorządowa, Narodowy Fundusz Zdrowia, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, zakłady opieki zdrowotnej, Policja oraz media.

Używanie narkotyków

Ministerstwo Zdrowia, zgodnie z przyjętą ustawą przewiduje ograniczenie używania substancji psychoaktywnych oraz redukcję związanych z nimi szkód zdrowotnych. Obserwuje się obecnie coraz powszechniejsze używanie wyciągów z konopi, a także narkotyków syntetycznych, zwłaszcza takich jak amfetamina i ecstasy. Zwiększa się ponadto popularność heroiny przeznaczonej do palenia.
Okazjonalne używanie narkotyków powoduje coraz większe problemy zdrowotne, a trend zjawiska narkomanii, jak się przewiduje, będzie dalej wzrastać. Reagując na obecny stan, planuje się rozbudowę oferty pomocy zarówno leczniczej, jak i socjalnej dla osób używających środki psychoaktywne. Leczenie substytucyjne, którego stan na dzień dzisiejszy nie jest zadowalający, ma być bardziej dostępne. Zauważono także potrzebę intensyfikacji działań z zakresu ograniczenia popytu na narkotyki, szczególnie wśród okazjonalnych ich użytkowników oraz osób używających ich problemowo.
W tym celu opracowano Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006 -2010.
Oczekiwane do roku 2015 efekty Narodowego Programu Zdrowia to:
- ograniczenie dostępności narkotyków
- zwiększenie dostępności różnych form pomocy i leczenia, szczególnie substytucyjnego i ambulatoryjnego
- uświadamianie społeczeństwa o zagrożeniach związanych z używaniem substancji psychoaktywnych oraz kształtowanie postawy niesienia pomocy osobom dotkniętym tym problemem
- zmniejszenie tempa wzrostu liczby dzieci i młodzieży używających narkotyków
- zwiększenie ilości oraz poprawa jakości szkoleń organizowanych dla osób realizujących działania profilaktyczne
- tworzenie nowych placówek leczniczych i rehabilitacyjnych oferujących zróżnicowane programy terapeutyczne, ze szczególnym uwzględnieniem placówek ambulatoryjnych
- opracowanie nowych programów leczenia substytucyjnego oraz rozszerzenie repertuaru leków substytucyjnych
- świadczenia pomocy społecznej oraz programów readaptacji społecznej dla problemowych użytkowników substancji psychoaktywnych
- opracowanie programów przeciwdziałania zgonom z powodu przedawkowania narkotyków, a także systemu szybkiej pomocy medycznej osobom, które przedawkowały
- realizowanie programów wczesnej interwencji, skierowanych do okazjonalnych użytkowników narkotyków, a także programów profilaktycznych dla dzieci, młodzieży, nauczycieli i rodziców,
- zwalczanie nielegalnego rynku substancji psychoaktywnych
- podnoszenie kompetencji nauczycieli, pedagogów, instruktorów i animatorów kultury oraz psychologów zajmujących się problemami dotyczącymi używania substancji psychoaktywnych
- poprawę dostępności pomocy profilaktycznej dla dzieci i młodzieży pochodzącej z grup podwyższonego ryzyka
- ułatwienie dostępu do usług opieki społecznej i zdrowotnej dla osób zażywających narkotyki

Oczekiwane korzyści zdrowotne to zmniejszenie liczby zgonów związanych z używaniem narkotyków, ograniczenie liczby zakażeń wirusami HIV i HCV, związanych z ich używaniem, poprawa stanu zdrowia oraz jakości życia osób zażywających narkotyki w sposób problemowy, jak również zmniejszenie poziomu wykluczenia społecznego problemowych użytkowników substancji psychoaktywnych.

Skuteczność działań ma być objęta monitorowaniem poziomu rozpowszechnienia używania narkotyków w różnych grupach społecznych oraz liczby osób używających ich regularnie, w sposób powodujący problemy. Obserwowana mają być także wskaźniki zakażeń HIV i HCV oraz skala zachorowań na AIDS wśród osób używających substancji psychoaktywnych. Monitorowana ma być liczba zgonów spowodowanych używaniem narkotyków, a także poziom marginalizacji społecznej narkomanów. Obserwuje się też liczbę osób przyjmowanych do leczenia w stacjonarnych placówkach psychiatrycznej opieki zdrowotnej z powodu zaburzeń powodowanych używaniem narkotyków. Odpowiednie wnioski mają być jednocześnie wyciągane z obserwacji cen narkotyków na nielegalnym rynku, ich dostępności oraz wskaźnika konfiskat nielegalnych substancji. Monitoruję się ponadto liczbą kobiet, które wykonały test w kierunku HIV po wizycie u lekarza ginekologa. Do proponowanych przez Ministerstwo Zdrowia realizatorów powyższych zadań należy administracja rządowa i samorządowa, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Narodowy Fundusz Zdrowia, organizacje pozarządowe, zakłady opieki zdrowotnej oraz Policja.