Obraz kliniczny zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD - Obsessive-Compulsive Disorder) charakteryzują objawy takie jak: obsesja, kompulsja, lęk o różnym nasileniu, spowolnienie, czy objawy depresji i depersonalizacji.

Diagnoza zaburzenia zgodnie z klasyfikacją ICD-10 stawiana jest jeśli:

- u pacjenta występują obsesje lub/i kompulsje
- pacjent sam ocenia je jako przesadne lub pozbawione sensu
- objawy te zaburzają jego codzienną aktywność, funkcjonowanie w społeczeństwie oraz relacje z innymi ludźmi, są powodem jego cierpienia
- objawy zajmują pacjentowi wiele czasu (minimum 1 godzinę dziennie)
- zaburzenie to nie jest wynikiem używania różnorodnych substancji

Jednym z głównych objawów OCD są obsesje, czyli uporczywie nawracające bez udziału woli pacjenta, a nawet wbrew podejmowanym przez niego wysiłkom przeciwstawiania im się. To specyficzne,  nieprzyjemne i stresujące myśli, impulsy, obawy lub wyobrażenia.

Na obsesyjne rytuały składa się zarówno mentalna aktywność (np. przeprowadzone w określony sposób liczenie), a także powtarzane wielokrotnie, w specjalny sposób działania. Towarzyszy im wątpliwość, czy przebiegał one zgodnie z ustalonym porządkiem, co najczęściej prowadzi do powtarzania ich od początku, wręcz w nieskończoność. Pacjenci z OCD zazwyczaj mają świadomość, że ich rytuały są absurdalne, jednakże mogą się od nich powstrzymać tylko na pewien, zazwyczaj krótki czas.

Przedmiotem obsesji może być wiele obszarów, najczęściej dotyczą one agresji, porządku, brudu i zarazków, chorób, seksu bądź religii.

Kompulsjami nazywane są powtarzające się, pozornie bezcelowe, stereotypowe, pojedyncze zachowania lub złożone z wielu zachowań, wykonywane w określony sposób i w ustalonym porządku rytuały. Próby powstrzymania kompulsji wiążą się zwykle z narastaniem niepokoju i lęku. Z kolei realizacja ich na krótko obniża poziom lęku.

 

U większości pacjentów określone obsesje i kompulsje występują jednocześnie. Jedynie u młodszych dzieci spostrzega się często pojedyncze występowanie kompulsji, które mogą mieć różnorodny charakter, np. kompulsywne sprawdzanie, czyszczenie, liczenie, ubieranie się itd.
 

Natrętne myśli i przymusowe czynności są egodystoniczne, czyli sprzeczne z cechami osobowości pacjenta, usiłuje on przeciwstawić się im.

Ich obecność w życiu pacjenta w istotny sposób spowalnia tempo codziennych aktywności, towarzyszą im często mniej lub bardziej nasilone objawy depresyjne, wielu pacjentów przeżywa także depersonalizację.

Przebieg zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest zazwyczaj przewlekły, niekiedy zmienia się tylko ich nasilenie, często też po okresach spontanicznej poprawy pojawiają się nawroty lub objawy mające charakter trwały. Tylko u niewielkiej części młodych pacjentów po 2-5 latach objawy ustępują samoczynnie.

U 40% pacjentów, u których pierwsze objawy OCD wystąpiły w dzieciństwie lub okresie pokwitania, trwają one nadal w wieku dorosłym, współistniejąc z innymi zaburzeniami psychicznyi: najczęściej zaburzeniami afektywnymi i innymi zaburzeniami lękowymi.