Znaczna część lecznictwa odwykowego dotyczy problemu uzależnienia lub używania substancji psychoaktywnych na pograniczu uzależnienia przez młodzież, a nawet dzieci. Przypadki konieczności leczenia nieletnich nałogowców są coraz częstsze, a niestety niewiele placówek leczących dotąd dorosłych w swoim programie uwzględnia specjalny sposób podejścia do młodzieży. Wynika to z niewystarczającej oferty terapeutycznej.

 

Każde uzależnienie to podobna jednostka chorobowa, różniąca się jedynie rodzajem przyjmowanego środka lub rodzajem kompulsji.
 

Narastające zjawisko różnego rodzaju uzależnień wśród młodzieży oznacza konieczność wypracowania specjalnych metod leczenia. Placówki odwykowe funkcjonują już niemal w każdym większym mieście, a personel wielu z nich to wysokiej klasy terapeuci uzależnień. Wszystkie ośrodki posiadają swoje programy, które (niekiedy dopiero po niewielkich modyfikacjach) można z powodzeniem stosować w leczeniu i zapobieganiu uzależnieniu wśród młodzieży.
 

 Doświadczenia poradni zajmujących się uzależnieniami jednoznacznie wskazują, że praca w oparciu o doświadczenia i modele teoretyczne stosowane w terapii uzależnienia dorosłych jest także skuteczna w odniesieniu do osób niepełnoletnich. Warunkiem jest jednak uwzględnienie w nich wiedzy na temat specyfiki okresu dojrzewania, rozwoju oraz zaburzeń osobowości, przyczyn ich powstawania oraz spostrzegania pacjenta w kontekście systemu rodzinnego. Niezbędna jest ponadto wiedza z zakresu specyfiki i działania nowych substancji psychoaktywnych, podobnie jak nowych wzorów ich używania. W terapii młodych pacjentów terapeuta może zetknąc się z wielką różnorodnością zażywanych przez nich substancji psychoaktywnych. Musi więc posiadać szczegółową wiedzę o specyfice danego środka, objawach zatrucia i odstawienia, a także na temat interakcji pomiędzy różnego rodzaju środkami czy możliwości stosowania zamienników.
 

Terapeuta zajmujący się uzależnioną młodzieżą powinien posiadać odpowiednią wiedzę, pozwalającą mu na postawienie trafnej diagnozy uzależnienia i diagnozy problemowej, powinien także potrafić trafnie określić, kiedy należy skierować pacjenta do ośrodka stacjonarnego. Zawsze po powrocie z terapii stacjonarnej niepełnoletni pacjent powinien leczyć się dalej w swojej macierzystej placówce.
 

By skutecznie pomagać uzależnionej młodej osobie, należy znać i rozumieć prawidłowości rozwojowe wystepujące u niej, czyli psychologiczne potrzeby w kolejnych okresach wzrastania oraz krytyczne dla tych okresów momenty. Terapeuta powinien spostrzegać problem młodocianego pacjenta w kontekście całego jego dotychczasowego życia, powinien także potrafić odróżnić zachowania typowe dla danego wieku, czyli przykładowo "zwykły" bunt nastolatka, który jest prawidłowym etapem jego rozwoju i nie jest destrukcyjny od niebezpiecznych zachowań opozycyjno-buntowniczych, które mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń zachowania, np. pod postacią uzależnień.
 

Podobnie jak przy leczeniu uzależnień u dorosłych, także u młodzieży niezwykle istotne jest wypracowanie spójnego systemu kar i nagród w czasie terapii. Powinien on uwzględniać czynniki, które wzmacniają motywację do leczenia, a także taki sposób i formy nagradzania, które są najkorzystniejsze dla młodzieży.
 

Warunkiem skuteczności oddziaływań terapeutycznych skierowanych do młodzieży jest dobre rozumienie pacjenta. Praktycznie zawsze w przypadku osoby niepełnoletniej terapeuta ma do czynienia z nieukształtowaną, dopiero rozwijającą się  osobowością, której rozwój na skutek różnych czynników uległ zaburzeniu lub zahamowaniu.
 

Uzależnienia wywołują problemy intrapsychiczne u nastolatków, sięganie po substancje psychoaktywne spowodowane jest brakiem umiejętności na przystosowanie się do świata oraz jest odpowiedzią na potrzebę wyrównania deficytów w widzeniu i przeżywaniu świata. Nałogi to swoiste mechanizmy obronne, które powstają w momencie, gdy dana osoba nie potrafi przystosować się do zbyt trudnych warunków. Dopiero na nie nakładają się psychologiczne mechanizmy uzależnienia, będące już następstwem przyjmowania substancji psychoaktywnych. Psychoterapia uzależnienia wymaga działań dotyczących nie tylko powierzchownych warstw uzależnienia, ale także tych głębokich, na które one się nałożyły.
 

Integralną częścią pracy z młodzieżą powinna być zawsze praca z rodziną, którą traktuje się jako system. W podejściu tym uzależnienie niepełnoletnich jej członków traktowane jest jako objaw powstały na skutek pojawienia się w rodzinie trudności czy powstania zaburzeń.

Jak wiadomo, okres dojrzewania jest czasem poszukiwania własnej tożsamości w różnych grupach społecznych - paczkach rówieśniczych, grupach, a czasem w subkulturach. Niekiedy takie grupy rówieśnicze mają charakter destrukcyjny, jeśli normą dla jej członków jest np. branie narkotyków. Terapeuta pracujący z młodzieżą powinien znać rodzaje i specyfikę subkultur. Powinien przeanalizować funkcjonowanie młodego pacjenta w rodzinie, w różnych rolach społecznych, w szkole i we wszystkich grupach, których jest członkiem. Dopiero takie kompleksowe podejście pozwala na określenie przyczyn zaburzeń pacjenta, identyfikację tych jego cech, które utrudniają adaptację społeczną oraz określenie czynników, które spowodowały ukształtowanie się wadliwych wzorców myślenia i zachowania.

Oddziaływania terapeutyczne wobec młodzieży oznaczają też konieczność pracy z jej rodzicami. Uwzględniają więc poziom trudności psychologicznych, jakich zazwyczaj doświadcza rodzic, który dowiaduje się o uzależnieniu swojego dziecka. Rodzice biorący udział w programie terapeutycznym pomagają dziecku w wychodzeniu z nałogu, urealniając przy tym swoje poczucie winy i krzywdy. W terapii nadzorowanej przez specjalistę rodzice mają ponadto okazję by w bezpiecznych warunkach przeżyć swoje własne cierpienie. Zdobywają także wiedzę o samym zjawisku uzależnienia,  by w ewentualnej sytuacji ponownego kryzysu móc odpowiednio zareagować.
 

Podsumowując, terapeuci pracujący z młodzieżą powinni być adekwatnie przygotowani, często przydatna w pracy z młodzieżą jest znajomość różnych, mniej typowych technik terapeutycznych, takich jak psychodrama, praca z bajką, muzykoterapia czy inne.