Uzależnienie od preparatów maku - opiatów, w tym heroiny, postrzegane jest jako jedno z najcięższych spośród wszystkich uzależnień. Powodem tego jest stosunkowo duża liczba groźnych, nierzadko śmiertelnych intoksykacji, a także ciężkie powikłania somatyczne z nim związane. Uzależnienie to wiąże się ponadto ze znaczną kryminogennością wywoływaną koniecznością zdobywania dużych sum na narkotyki, a także poważnymi zaburzeniami w funkcjonowaniu społecznym.


Uzależnienie opioidowe ma także wpływ na skalę zjawiska epidemii zakażeń wirusami przenoszonymi m.in. drogą krwionośną przez narkomanów wstrzykujących sobie substancje psychoaktywne. Oprócz wirusa HIV, problemem są ponadto zakażenia wirusami żółtaczki, a w szczególności typu C, które występuje u 90-100% przypadków subpopulacji narkomanów stosujących injekcje.


Znaczna część wypróbowywanych dotychczas programów leczniczych, zarówno psychoterapeutyczno - rehabilitacyjnych, jak i farmakologicznych okazywała się mało skuteczna. Większość z nich nastawiona była na utrzymywanie całkowitej i długotrwałej abstynencji, co w przypadku 75-95% pacjentów okazywało się niemożliwe do zrealizowania.


To główny powód farmakologicznego leczenia z wyboru. Terapia substytucyjna stosowana przy uzależnieniu od preparatów maku polega na podawaniu leków działających receptorowo podobnie jak heroina, ale takich, których forma ma nieco korzystniejsze właściwości i mniej euforyzujące działanie oraz długi okres działania jednocześnie.


Substytucyjne leczenie farmakologiczne wiąże się z szeregiem warunków, k™óre musi spełnić dany narkoman chcący się mu poddać. Terapia może zostać przeprowadzona jedynie poprzez licencjonowane ośrodki lub lekarzy, którzy kontrolują przyjmowanie leku oraz przestrzeganie abstynencji przez pacjentów.


Obecnie obserwuje się tendencję do zwiększania dostępności tej formy leczenia, np.. przez możliwość prowadzenia go przez przeszkolonych lekarzy domowych. Zwiększa się także atrakcyjność takich programów dla samych narkomanów, którym stawia się mniejsze wymagania formalne, a zamiast karania za nieprzestrzeganie abstynencji stosuje się interwencje.


Skuteczność terapii substytucyjnej została udowodniona wieloma badaniami. W samej Europie Zachodniej korzysta z niej 20-70% narkomanów.


Farmaceutykiem najczęściej stosowanym w tej formie terapii jest metadon - agonista receptorów opioidowych mu, ale ostatnio coraz częściej stosuje się w tym celu także buprenorfinę, która jest częściowym agonistą receptorów mu, a podawana w większych dawkach działa na nie antagonistycznie, zwiększając bezpieczeństwo leczenia.


Buprenorfina może okazać się groźna w przypadku jej wstrzykiwania, dlatego niektóre lingwetki podjęzykowe zawierają dodatkową substancję - nalokson, który uaktywnia się przy próbie dożylnego podania i blokuje receptory opioidowe, co zapobiega depresji układu oddechowego.
Do pozostałych leków stosowanych w terapii substytucyjnej należy wycofany już z użycia LAAM, morfina o przedłużonym działaniu, kodeina, metadon w formie iniekcji, a nawet sama heroina.


Substytucyjne leczenie farmakologiczne, zwłaszcza przy wykorzystaniu metadonu  budzi wiele kontrowersji. Mimo, że w wielu przypadkach jest skuteczne, to niektórzy twierdzą, iż jest to świadome podawanie narkotyku, tylko w innej formie, co stanowi jedynie podtrzymywanie w uzależnieniu.


W historii leczenia narkomanii znane jest także terapia z wykorzystaniem nalteksonu - antagonisty opioidowego, który zapobiega przedawkowaniem i odczuwaniu euforii w przypadku użycia opioidów, jednak jest źle akceptowany przez większość pacjentów. Jego mała skuteczność na poziomie 5 – 10% zadecydowała o odstawieniu tego leku.